دام های شیطان و راه کارهای مقابله با آن در نهج البلاغه

چکیده شیطان و قدرت نفوذ او همواره به عنوان یکی از دغدغه های رهجویان طریق الهی بوده است. کتاب نهج البلاغه که برگرفته از سخنان امیرمومنان × است منبع مناسبی برای شناسایی دام های شیطان و راه کارهای مبارزه با اوست. امام در نهج البلاغه شیطان را به عنوان دشمن خداوند، پیشوای متعصبان، سردمدار متکبران و ... وصف کرده است که با روش کمین، تهاجم گروهی، نفوذ گام به گام و مستمر در مکان ها و زمان های مختلف دام های خود را می گستراند. تنوع دام های شیطان در نهج البلاغه به خوبی ترسیم شده است به گونه ای که دو دسته دام در برابر رهجویان وجود دارد. دسته نخست پیروان شیطان اند که همواره در مسیر آدمی قرار می گیرند و دسته دیگر صفاتی مانند کبر، بغی و ظلم است که راه نفوذ شیطان را هموار می کند. از نکات قابل توجه در نهج البلاغه بیان تعیین محدود? توانمندی شیطان است به گونه ای که شیطان توانمند در برابر خداوند، کاملاً ناتوان است و از این رو با اتصال به خدا می توان در برابر همه توانمندی شیطان ایستاد. امام راه کار مبارزه با شیطان را در اصلاح نفس، استعاذه، توبه و ... معرفی کرده است. هر یک از راه کارها سبب امیدواری پیروان علوی خواهد شد تا در هر زمانی که تصمیم بگیرند در بازگشت به خدا و مبارزه با شیطان درنگ نکنند. گستره شیوه های شیطان در دوران امام علی × در سه رویارویی با ناکثین، قاسطین و مارقین نمود پیدا کرد که بخشی از نوشتار حاضر آن را بررسی کرده است. مطالعه ساختاری خطبه های نهج البلاغه که در آن ها شیطان وصف شده است بیانگر متن اعجاز گونه ای است که خواننده از سویی خطر شیطان را کاملا حس می کند و از دگرسو قدرت برتر خدا را می یابد که می تواند شیطان را از او دور کند و همین نکته وجه فارق میان وصف شیطان در مکتب علوی و پدیده «شیطان پرستی» است که نیروی شیطان را نیرویی بلا منازع در برابر خدا می داند. نگاهی اجمالی به پدیده «شیطان پرستی» در پایان نوشتار حاضر این ادعا را بهتر ثابت می کند.